Rok akademicki 2002/2003
Dnia 15.03.2003 roku Katedra Organów i Klawesynu zorganizowała lekcję mistrzowską prowadzoną przez Dafne Kokkoni. Ta wybitna grecka klawesynistka, ceniona za interpretacje utworów klasycznej muzyki francuskiej oraz dzieł Jana Sebastiana Bacha, jest absolwentką Ecole Normale w Paryżu (w klasie Jean-Patrice’a Brosse’a), jej profesorem był również Davitt Moroney. Uczestnicy lekcji poproszeni zostali o przygotowanie kompozycji mistrzów francuskich i Jana Sebastiana Bacha. Lekcja stanowiła dla uczestników znakomitą okazję do zetknięcia z francuską szkołą interpretacji klawesynowej.
Dnia 27.03.2004 roku w sali organowej nr 12 odbyła się prezentacja pozytywu zbudowanego przez Martę Kogut, studentkę V roku klasy organów prof. Juliana Gembalskiego. Trzygłosowy pozytyw, wzorowany na barokowych pozytywach przenośnych, to efekt zainteresowań organmistrzowskich tegorocznej dyplomatki i jej uzdolnień technicznych. Stanowi on element pracy dyplomowej, która (obok rutynowych recitali dyplomowych) obejmuje pracę pisemną, traktującą o pozytywach przenośnych. W swojej pracy Marta Kogut przedstawiła zarówno historię budowy pozytywu jak i założenia teoretyczne i konstrukcyjne zbudowanego przez siebie instrumentu.
Pozytyw ma trzy głosy: dwa pełne (Flet kryty 4' i Pryncypał 2') oraz jeden niepełny, obejmujący dyszkantową część skali (Kwinta 1 1/3'). Flet wykonany jest z drewna, natomiast Pryncypał i Kwinta z ołowiu. Instrument ma wiatrownicę klapowo-zasuwową wykonaną z dębu i sosny, trakturę zawieszoną (klawisze są dźwigniami jednostronnymi) i skalę od C do e2 (37 dźwięków). Pierwsza oktawa jest tzw. oktawą krótką, bez dźwięków chromatycznych. Powietrza dostarczają dwa miechy klinowe wielofałdowe umieszczone za pozytywem.
Podczas koncertu Marta Kogut zaprezentowała utwory Johanna Pachelbela i Christiana Erbacha a także muzykę na dwa pozytywy: Concerto Antonio Solera (instrumentem towarzyszącym był pozytyw zbudowany w ubiegłym roku przez organmistrza Mieczysława Klonowskiego). Pozytyw naszej dyplomatki zabrzmiał także w muzyce kameralnej (realizacja basso continuo) – w Sonacie G.Ph. Telemanna (wykonawcy: M. Brachman i A. Pastuszka – skrzypce barokowe, U. Jasiecka – pozytyw). Koncert ukazał piękne brzmienie małego instrumentu i jego możliwości artystyczne. Poparte badaniami i doświadczeniami rozwiązanie wielu problemów konstrukcyjnych, a także żmudna praca nad wykonaniem niezliczonej ilości elementów przyniosły wspaniały rezultat, który ucieszył zarówno młodą organistkę (zarazem znakomicie zapowiadającego się organmistrza!) jak i licznie zgromadzonych uczestników spotkania. Pozytyw Marty Kogut jak i jego prezentację dokumentuje kilka poniższych zdjęć.
Rok akademicki 2003/2004
Katedra Organów i Klawesynu rozpoczęła rok akademicki 2003/2004 w poszerzonym składzie. Do grona współpracowników Katedry należy od 1.10.2003 roku dwoje wychowanków katowickiej uczelni: mgr Marek Pilch (absolwent klasy organów i klawesynu) oraz mgr Marta Kogut (absolwentka klasy organów). Mgr Marek Pilch pracuje w klasie klawesynu prof. Marka Toporowskiego, natomiast mgr Marta Kogut wykonuje dokumentacje zbiorów Katedry przeznaczonych do Muzeum Organów Śląskich i zajmuje się działalnością badawczą. Trwają prace przygotowawcze do uroczystego otwarcia Muzeum, połączonego z międzynarodową konferencją naukową "Organy na Śląsku". Imprezy te włączone będą w obchody jubileuszu Akademii Muzycznej, który rozpocznie się jesienią 2004 roku. W styczniu 2004 roku ukaże się kolejny tom prac na temat organów śląskich pt. "Organy na Śląsku III", pod redakcją prof. Juliana Gembalskiego. Znajdzie się w nim pięć obszernych artykułów pracowników Katedry Organów i Klawesynu, zawierających bogaty materiał źródłowy na temat górnośląskich organów i działalności organmistrzów.
Do największych wydarzeń związanych z organami na Śląsku było poświęcenie i oddanie do użytku nowych organów w kościele św. Rodziny i Św. Maksymiliana Kolbego w Katowicach-Brynowie. Organy te to kolejne dzieło firmy Zygmunta Kamińskiego z Warszawy, zbudowane według założeń projektowych prof. Juliana Gembalskiego. Po organach w stylu francuskiego baroku (w kościele Opatrzności Bożej w Katowicach-Zawodziu) przybyły Katowicom organy w stylu baroku północnoniemieckiego. Posiadają 37 głosów rozłożonych na trzy manuały i pedał. Podczas uroczystości inauguracyjnych, trwających od 12 do 18 października 2003 roku, odbyły się trzy recitale, zaś w trakcie mszy św., podczas której Ks. Arcybiskup Damian Zimoń poświęcił nowe organy, wykonano Missa Pro Pace Wojciecha Kilara. Dzieło, wykonane przez chór i orkiestrę Filharmonii Śląskiej oraz wybitnych polskich solistów, poprowadził Mirosław Jacek Błaszczyk. Z okazji poświęcenia wydano specjalny numer parafialnego pisma "Nasza Familia" zawierający opis nowych organów, programy koncertów, artykuły i fotografie. Materiał na temat tego wydarzenia znajdzie się także w jednym z najbliższych numerów "Ruchu Muzycznego" (autorstwa Stanisława Kosza i Marty Kogut).
Niebawem również Akademia Muzyczna wzbogaci się o nowe organy. Jest to zabytkowy, XVIII -wieczny instrument, pochodzący z Przyszowej, do 1999 roku stojący w kościele Najświętszych Imion Jezusa i Maryi w Katowicach-Brynowie. Po żmudnych pracach konserwatorskich odzyskał swoją świetność i stanie się częścią kolekcji muzealnej Akademii Muzycznej. Po jego montażu w jednej z sal kameralnych służyć będzie dydaktyce i koncertom.
Tegoroczna działalność Katedry Organów i Klawesynu bogata będzie w koncerty studentów i pedagogów, w salach Akademii i kościołach. Przewidziane są także Kursy mistrzowskie (m.in. muzyki francuskiej i północnoniemieckiej) oraz wykłady otwarte, poświęcone muzyce organowej, muzyce dawnej i organologii. Wszystkich zainteresowanych zapraszamy na nasze imprezy, o których informować będziemy na stronach internetowych.
Inauguracja odrestaurowanych XVIII-wiecznych organów z Przyszowej
Instrumentarium katowickiej Akademii Muzycznej wzbogaciło się niedawno o zabytkowe dziesięciogłosowe organy. Ich inauguracja, połączona z koncertem prof. Marka Toporowskiego, odbyła się 22.03.2004 roku. Instrument zabrzmiał po raz pierwszy po trwającej prawie cztery lata konserwacji, która przywróciła mu stan oryginalny.
Konserwację poprzedziły staranne badania historyczne i porównawcze. Na ich podstawie możliwe było określenie czasu powstania instrumentu, który szacuje się na ok. 1750 rok. Wtedy to nieznany twórca zbudował je w kościele w miejscowości Przyszowa koło Limanowej. Służyły one tamtejszej wspólnocie do czasu wybudowania nowego kościoła, do którego okazały się za małe. Instrument został więc sprzedany, a zakupiła go w 1958 roku parafia Najświętszych Imion Jezusa i Maryi w Katowicach-Brynowie. Na nowym miejscu zasłonięto zabytkowy prospekt "płotem" z niegrających piszczałek. W latach siedemdziesiątych organmistrz F. Magiera dokonał pewnych zmian w instrumencie (m.in. dobudował dodatkowy manuał o ograniczonej skali). Organy były używane do liturgii do roku 1999; wówczas parafia brynowska zdecydowała się na zakup dużych organów firmy Marcussen, a zabytkowy XVIII-wieczny instrument przekazała do konserwacji. Przed jego zdemontowaniem powstała kompletna dokumentacja historyczno-konserwatorska, wykonana przez mgr Małgorzatę Trzaskalik-Wyrwa, oraz projekt odrestaurowania i przywrócenia oryginalnego wyglądu i dyspozycji, odkrytych w trakcie badań nad instrumentem. Było to możliwe, ponieważ zmiany dokonane przy jego adaptacji w 1958 roku nie ingerowały w zabytkową materię organów, która dzięki temu zachowała się w znacznym procencie.
Kompleksowa renowacja objęła wszystkie części składowe zabytkowego instrumentu. Odnowieniem zespołu brzmieniowego i elementów mechaniki instrumentu zajmował się organmistrz Mieczysław Klonowski; zrekonstruował on również pierwotną, dwugłosową sekcję pedału. Przywrócona została oryginalna wysokość stroju (a1 = 465 Hz), zastosowano również historyczną temperację (Werckmeister III). Prace przy polichromii szafy organowej i rekonstrukcję ozdób snycerskich wykonała pracownia konserwacji zabytków Katarzyny Dzienniak.
Po odrestaurowaniu organów o ich dalszych losach zdecydował proboszcz parafii w Katowicach-Brynowie, ks. Eugeniusz Krasoń, przekazując je katowickiej Uczelni. Z pomocą katowickiego Urzędu Miasta instrument trafił do Akademii, wzbogacając jej liczne już zbiory organowe. Jest to obecnie jeden z najstarszych obiektów powstającego przy Uczelni w Katowicach Muzeum Organów i zarazem jedyny zabytkowy instrument w posiadaniu polskich uczelni muzycznych. Jego inauguracja stanowi niejako preludium do otwarcia samego muzeum, które planowane jest w październiku tego roku.
Inauguracji organów z Przyszowej towarzyszyła wystawa ukazująca historię instrumentu i poszczególne etapy konserwacji.
Zakończenie roku akademickiego 2003/2004 zbiegło się z publikacją kolejnej pracy poświęconej śląskim organom – monografii "Organy na Śląsku III". Zawiera ona prace członków Katedry, zajmujących się (obok pracy dydaktycznej i artystycznej) także działalnością naukową. W ponad 250-stronicowej publikacji znalazły się dwie prace Kierownika Katedry, zarazem redaktora serii "Organy na Śląsku", prof. Juliana Gembalskiego ("Nie zachowane organy zabytkowe na terenie Archidiecezji Katowickiej" oraz "Odnalezione elementy zabytkowych organów kościoła św. Marcina w Ćwiklicach i ich adaptacja do celów muzealnych"), obszerne fragmenty prac doktorskich: adta dra Marka Urbańczyka ("Organy Heinricha Dürschlaga z 1864 roku w kościele św. Michała Archanioła w Krzyżowicach") i adta dra Władysława Szymańskiego ("Mechaniczna traktura XIX-wiecznych organów na terenie Archidiecezji Katowickiej") oraz praca mgr Marty Kogut dotycząca źródeł do historii organów śląskich ("Protokoły wizytacyjne dawnych dekanatów: bytomskiego i pszczyńskiego jako źródło wiedzy o historii organów w Województwie Śląskim"). Publikacja zawiera bogaty materiał ikonograficzny oraz streszczenia w języku niemieckim, stanowiąc kolejny ważny przyczynek do poznania dziejów budownictwa organowego na Górnym Śląsku. Wzbogaca wiedzę o nieznane dotąd fakty i źródła, prezentuje analizy i wnioski dotyczące konstrukcji dawnych organów śląskich, a także zagadnienia ich ochrony i konserwacji (publikacja jest do nabycia w Wydawnictwie Akademii Muzycznej w cenie 25 PLN).
Rok akademicki 2004/2005
W nowym roku akademickim 2004/2005 Katedra rozpoczęła swoją normalną pracę. Obok codziennych zajęć dydaktycznych odbył się już pierwszy wykład otwarty, który wygłosił gość z Finlandii – Dan Lönnqvist. Po znakomitym koncercie w katowickiej Katedrze Chrystusa Króla (w ramach cyklu "Muzyka organowa w katedrze" – w niedzielę 24.10.2004) Dan Lönnquvist wygłosił we wtorek 26.10. wykład na temat organów i muzyki organowej w Finlandii. Fiński organista występował także w innych miastach Polski, m.in. w ramach trwającego do 31.10.2004 festiwalu organowego "Jesień Organowa w powiecie Bieruńsko-Lędzińskim" (koncert w kościele św. Anny w Lędzinach).
Konferencja Naukowa "Organy na Śląsku" i otwarcie Muzeum Organów (19-21.10.2004)
Najważniejszym wydarzeniem dla środowiska organistów i samej Katedry Organów i Klawesynu była Konferencja Naukowa "Organy na Śląsku", połączona z otwarciem pierwszego w Europie Środkowo-Wschodniej Muzeum Organów. O samym muzeum zamieszczamy osobny artykuł, warto jednak zrelacjonować trzydniowe wydarzenie, które z pewnością przejdzie do historii organów i muzyki organowej na Śląsku.
Konferencje poświęcone śląskim organom mają już swoją tradycję. Pierwsza zorganizowana została w Akademii Muzycznej w 1983 roku, druga w 1994 roku. Materiały z obu ukazały się w Zeszytach Naukowych Akademii Muzycznej w serii "Organy na Śląsku". Tegoroczna konferencja rozpoczęła się koncertem organowym w kościele Opatrzności Bożej w Katowicach-Zawodziu – w przeddzień otwarcia, we wtorek 19.10.2004 roku. Na organach w stylu francuskiego baroku grał prof. Marek Toporowski, prezentując fragmenty Messe pour les Paroisses François Couperina oraz Piece d’orgue Jana Sebastiana Bacha. Nazajutrz odbyło się otwarcie konferencji (JM Rektor Akademii Muzycznej prof. Eugeniusz Knapik, wprowadzenie: prof. Julian Gembalski), po którym uczestnicy konferencji oraz licznie zgromadzeni goście udali się do podziemi uczelni, by wziąć udział w uroczystym otwarciu Muzeum Organów. Po przecięciu wstęgi odbyło się poświęcenie muzeum przez Księdza Arcybiskupa Damiana Zimonia i pierwsza prezentacja zbiorów. Rangi całemu wydarzeniu dodawała obecność Księdza Arcybiskupa, który od dawna z życzliwością postrzegał powstające muzeum, a także przedstawicieli władz miejskich i samorządowych, duchowieństwa, licznych organmistrzów, pracowników naukowych wielu uczelni, młodzieży i miłośników organów (także spoza Śląska).
Media także nie zawiodły: dwie stacje telewizyjne, kilka rozgłośni radiowych i tłum dziennikarzy dokładnie udokumentowali całe wydarzenie, które następnie znalazło swoje miejsce zarówno w reportażach jak i w bogato ilustrowanych artykułach prasowych. Po krótkiej przerwie rozpoczęły się obrady. W pierwszym dniu wygłoszono 11 referatów, zaś wieczorem, w Sali kameralnej II odbyła się prezentacja trzech instrumentów: barokowych organów z Przyszowej (z ok.1750 roku, najstarszego grającego instrumentu w zbiorach Akademii), pozytywu Mieczysława Klonowskiego (zbudowanego dla uczelni w 2002 roku) oraz pozytywu przenośnego ("procesyjnego"), zbudowanego przez absolwentkę klasy organów, obecnie pracownika Akademii – Martę Kogut.
Drugi dzień konferencji rozpoczął się wycieczką organologiczną "Szlakiem organów zabytkowych Górnego Śląska", którą poprowadził prof. Julian Gembalski. Uczestnicy mogli zapoznać się z historycznymi organami w Urbanowicach (Carl Kuttler, pocz. XIX wieku), Lędzinach (Kościół św. Klemensa, Carl Volkmann, ok. 1880) i Bieruniu Starym (kościół św. Walentego, anonimowy pozytyw z XVII wieku). Wszystkie instrumenty ukazały swoje piękno dzięki bardzo dobremu stanowi zachowania (wszystkie są po konserwacji i na bieżąco są pielęgnowane). Każdy z nich doceniany jest zarówno przez gospodarzy parafii jak i lokalne władze, co przekłada się na ich obecność w życiu koncertowym i popularyzowanie poprzez nagrania.
Popołudniowa sesja przyniosła kolejnych 6 referatów, dyskusję i podsumowanie konferencji. Materiały z konferencji przygotowane zostaną do druku i ukażą się jako kolejny tom serii "Organy na Śląsku" (IV). Warto odnotować, że autorami wystąpień byli: dr Leopold Czacharowski, ks. dr Franciszek Koenig, dr Wolfgang Brylla, mgr Małgorzata Trzaskalik-Wyrwa, mgr Marta Kogut, ks. mgr Krzysztof Kmak, dr Petr Koukal, ks. dr. Grzegorz Poźniak, mgr Jarosław Stępowski, dr Władysław Szymański, mgr Tomasz Orlow, dr Marek Urbańczyk, ks. mgr Piotr Dębski, mgr Marek Pilch, prof. Marek Toporowski i prof. Julian Gembalski.
Otwarcie Muzeum Organów i konferencja były okazją do przypomnienia unikatowej książki poświęconej budowie organów, która ukazała się w Katowicach dokładnie 70 lat temu, w 1934 roku: była nią praca ks. Roberta Gajdy, ówczesnego diecezjalnego rzeczoznawcy ds. organów, zatytułowana "Organy, ich historia, budowa i pielęgnacja". Z okazji otwarcia muzeum wydano staraniem Biblioteki Śląskiej i Akademii Muzycznej reprint tej publikacji, mało dziś znanej i zachowanej w nielicznych egzemplarzach. Również w dniu otwarcia muzeum ukazała się kolejna płyta z serii "Sound of Silesian Organs" (vol. VIII), prezentująca brzmienie pięciu instrumentów romantycznych (Strzybnica, Świerklany, Zabrze – kościół ewangelicki, Ustroń – kościół ewangelicki i Mała Dąbrówka). W przerwach konferencji czynne było stoisko z wydawnictwami o organach i płytami wydanymi przez Polskie Radio SA w Katowicach.
W bieżącym roku akademickim 2004/2005 przewidziane są również inne imprezy artystyczne, w tym koncerty w ramach obchodów Jubileuszu Akademii Muzycznej. Będą to m.in. dwa koncerty poświęcone muzyce organowej kompozytorów związanych z Akademią (24.04 i 22.05.2005, oba w Katedrze Chrystusa Króla) oraz estrady studenckie w Akademii i kościołach Katowic. W dniach 18-20.04.2004 przewidziany jest kurs interpretacji francuskiej muzyki organowej XVIII wieku, który poprowadzi Jean-Luc Perrot z Saint-Etienne (kościół Opatrzności Bożej w Katowicach-Zawodziu).
